Lög um borgaralega handtöku voru felld úr gildi árið 2008

Hvenær má borgari handtaka mann?

Lögin voru sett árið 1991 og síðar felld úr gildi í júní 2008 (korter í efnahagshrun)

9.11.2005  Vísindavefurinn

Heimildir til að handtaka menn er að finna í lögum nr. 19/1991, um meðferð opinberra mála.

Þar segir í 97. gr.: Lögreglu er rétt að handtaka mann ef rökstuddur grunur er á að hann hafi framið brot sem sætt getur ákæru, enda sé handtaka nauðsynleg til að koma í veg fyrir áframhaldandi brot, tryggja návist hans og öryggi eða koma í veg fyrir að hann spilli sönnunargögnum.Sams konar heimild hefur hver sá sem stendur mann að broti sem sætt getur ákæru og varðað getur fangelsi. Afhenda skal hinn handtekna lögreglunni tafarlaust ásamt upplýsingum um ástæðu handtökunnar og hvenær hún fór fram.

Ef uppþot verður sem hefur í för með sér líkamsmeiðingar eða stórfelld eignaspjöll eða hættu á slíku, svo og þegar margir menn hafa tekið þátt í óeirðum, sem leitt hafa til manntjóns eða meiri háttar líkamsmeiðinga, og ekki verður með vissu bent á hinn seka eða hina seku, er lögreglunni heimilt að handtaka hvern þann sem nærstaddur er og ástæða er til að gruna um refsiverða þátttöku í brotinu.

Önnur málsgreinin hér að ofan fjallar sem sagt um það sem í daglegu tali er kölluð borgaraleg handtaka og af greininni sést að hún þarf að uppfylla ýmis skilyrði.

Í fyrsta lagi er hún bundin sömu takmörkunum og hin almenna heimild lögreglunnar sem birtist í 1. mgr. samanber orðalagið í upphafi 2. mgr., “sömu heimild hefur…” Handtakan verður að vera nauðsynleg til að koma í veg fyrir áframhaldandi brot, tryggja návist og öryggi hins handtekna eða koma í veg fyrir að hann spilli sönnunargögnum.

Þá verður brot hins handtekna að vera þess eðlis að leitt geti til ákæru, það er að verknaðurinn sé alveg augljóslega brot á lögum sem varðað getur refsingu, en ekki til dæmis lögum sem innihalda einungis svokallaðar vísireglur eða verklagsreglur, um muninn á þessu má lesa í svari Árna Helgasonar við spurningunni Getur lögreglan handtekið einstakling fyrir öll þau brot sem varða við lög?

Þá er einnig mikilvægt að hafa í huga að ekki er nægjanlegt að hinn umræddi verknaður sé einungis brot á samningi aðila í millum því slík brot varða ekki opinberri refsingu. Ef A hefur til dæmis gert samning við B sem felur í sér að A heitir því að láta eitthvað ógert, til dæmis að selja fasteign í sinni eigu, myndi það almennt ekki geta leitt til úgáfu ákæru þó að A bryti síðan gegn ákvæðum samningsins með því að selja umrædda fasteign, en hins vegar gæti B síðar leitað réttar síns eftir reglum einkamálaréttarfars vegna samningsbrotsins.

Þetta hefur í för með sér að B gæti til dæmis ekki á löglegan hátt stöðvað sölu A á fasteigninni með því að handtaka hann jafnvel þó að B væri viðstaddur söluna! Þetta leiðir af því að salan sjálf er alls ekki ólögmætur verknaður þar sem A er eigandi hennar, og getur því ekki varðað opinberri refsingu.

Í öðru lagi er heimild almennra borgara að því leyti þrengri en lögreglunnar að þeir verða að standa hinn brotlega að verknaðinum, þannig að enginn vafi leiki á því að sá sem á að handtaka, sé sá sem framdi verknaðinn. Borgari hefur ekki heimild til að handtaka manninn sem hann frétti frá vitni að hefði kveikt í húsinu hans fyrr um daginn. Einungis lögreglan hefur handtökuheimild í slíkum tilfellum.

Í þriðja lagi verður lögbrotið sem hinn handtekni framdi að vera svo alvarlegt að varðað geti fangelsi, en við ýmsum brotum, sem vissulega eru refsiverð, liggja einungis sektir eða réttindamissir. Um refsirammann sem löggjafinn hefur sett við mismunandi afbrotum má fræðast nánar um í almennu hegningarlögunum.

Í fjórða lagi eru síðan ákveðin “verklagsskilyrði” ef svo mætti segja, sem leggja þær skyldur á þann sem framkvæmir handtöku að færa hinn handtekna tafarlaust til lögreglu og að sjálfsögðu að upplýsa lögregluna um ástæður og tímasetningu handtökunnar.

Sé þetta allt dregið saman er ljóst að til þess að borgaraleg handtaka sé heimil verður sá sem handtökuna framkvæmir að verða vitni að brotinu, brotið verður að varða fangelsisrefsingu, handtakan verður að vera nauðsynleg til að koma í veg fyrir áframhaldandi brot, tryggja návist og öryggi hins handtekna eða koma í veg fyrir að hann spilli sönnunargögnum, og að lokum verður að sjálfsögðu að afhenda lögreglunni hinn handtekna tafarlaust.

meðferð opinberra mála 1991 nr. 19 26. mars

Ferill málsins á Alþingi. Frumvarp til laga.

Felld úr gildi skv. l. 88/2008, 233. gr.

https://www.althingi.is/altext/stjt/2008.088.html

LÖG UM UMBOÐSMANN ALÞINGIS

Lög-um-umboðsmann-Alþingis (1)

STJÓRNARSKRÁ ÍSLANDS

 54. gr.
 [Heimilt er alþingismönnum, með leyfi Alþingis, að óska upplýsinga ráðherra eða svars um opinbert málefni með því að bera fram fyrirspurn um málið eða beiðast um það skýrslu.] ^1)
1)L. 56/1991, 21. gr.

Hegningalög -XIV. kafli. Brot í opinberu starfi

154. gr.

Sektum eða [fangelsi] 1) allt að 3 mánuðum skal sá sæta, sem án heimildar í lögum býr til, flytur inn eða lætur úti handhafabréf, sem notuð kunna að verða til þess að ganga sem gjaldmiðill manna á milli, hvort heldur almennt eða innan sérstaks flokks manna, eða vænta má, að notuð verði á þann hátt. Ákvæði þessarar greinar taka ekki til erlendra peningaseðla.
1)L. 82/1998, 71. gr.XVII. kafli. Skjalafals og önnur brot, er varða sýnileg sönnunargögn.

155. gr.

Hver, sem notar falsað skjal til þess að blekkja með því í lögskiptum, skal sæta fangelsi allt að 8 árum. Skal það einkum metið refsingu til þyngingar, ef skjalið er notað sem opinbert skjal, viðskiptabréf eða erfðaskrá.
[Sömu refsingu varðar að nota fölsuð gögn, sem geymd eru á tölvutæku formi, til að blekkja með þeim í lögskiptum.] 1)
Hafi aðeins verið um lítilræði að tefla, eða miklar málsbætur eru að öðru leyti, einkum ef fremjandi hefur ekki ætlað að baka öðrum tjón, má beita [fangelsi allt að 1 ári] 2) eða sektum.
1)L. 30/1998, 1. gr. 2)L. 82/1998, 72. gr.

Heimildir

https://www.visindavefur.is/svar.php?id=5392#

https://www.althingi.is/lagas/nuna/1944033.html

https://www.stjornarradid.is/verkefni/stjornskipan-og-thjodartakn/stjornarskrain

https://www.althingi.is/altext/stjt/2008.088.html 

https://www.althingi.is/lagas/nuna/1991019.html

https://mittval.is/hegningalog-xiv-kafli-brot-i-opinberu-starfi

:https://mittval.is/log-um-refsingar-fyrir-hopmord-glaepi-gegn-mannud-stridsglaepi-og-glaepi-gegn-fridi-samthykkt-af-althingi-thann-18-desember-2018

https://mittval.is/nurnberg-kodinn

https://mittval.is/genfaryfirlysingin

NÜRNBERG KÓÐINN

Hegningalög -XIV. kafli. Brot í opinberu starfi.

Um höfund

Sigurlaug Ragnarsdóttir

✞༺(((( Ⓒilla ℜągnąℜṧ )))༻♚༺ BA Classical Art Historian || MA Culture & Media || Tourism & Sales Management || Web Design || Photo & Videographer for Tourism Magasins ༻

Síðustu færslur

• PROTECT THE CHILDREN23. nóvember, 2024BARNAMÁLARÁÐSTEFNAN 2024
• MANNRÉTTINDI19. nóvember, 2024MENNTASPJALL VALGERÐAR SNÆLAND JÓNSDÓTTUR
• Sigurlaug Ragnarsdóttir15. ágúst, 2024‘Really Chilling’: Five Countries to Test European Vaccination Card
• MANNRÉTTINDI9. ágúst, 2024Lög um borgaralega handtöku voru felld úr gildi árið 2008