Björn Rúnar og Covid lyklakippan hans Anthony Fauci

Vísindamenn vonast eftir því að geta brátt skilið til fullnustu mótefnasvar líkamans við Covid-19. Björn Rúnar Lúðvíksson, yfirlaeknir á ónæmisfraeðideild Landspítalans, segir rannsóknirnar hluta af „lyklakippunni“ að sigrinum gegn Covid-19, frekar en lykilinn.

COVID-19 Rannsókn sem birtist í New England Journal of Medicine í gaer er það fréttnaemasta sem fram hefur komið í báráttunni gegn veirunni sem veldur Covid-19, að mati Björns Rúnars Lúðvíkssonar, yfirlaeknis á ónaemisfraeðideild Landspítalans. Hún sýni fram á mikið gagn bóluefna Pfizer og AstraZeneca gegn sjúkdómseinkennum sem Delta-afbrigðið veldur, þvert á niðurstöður frumrannsókna.

„Auðvitað hefði maður viljað að bóluefnin hefðu komið í veg fyrir meira smit en megintilgangurinn með bóluefnunum er fyrst og fremst að koma í veg fyrir sjúkdóma, ekki endilega smit,“segir Björn. Rannsóknin sýni ótvíraett að bólusettir smiti margfalt minna en óbólusettir.

„Það útilokar hins vegar ekki að í ákveðnum aðstaeðum, eins og í margmenni og ef fólk er að öskra mikið eða syngja upp í hvert annað, eykst dreifingin á veirunni og hún getur smitað fleiri,“segir Björn. Bólusettir geti smitað aðra í slíkum aðstaeðum, þótt þeir hafi lítið magn.

• „Þessi rannsókn sýnir að munurinn er minni en við héldum fyrst,“segir Björn og vísar til virkni bóluefnanna gegn Delta. „Núna er virknin 94 prósent ef þú ert með Pfizer, fullbólusettur gegn sjúkdómseinkennum. Ekki af því að smitast, heldur að fá Covid-sjúkdóminn. En 88 prósent fyrir Delta-afbrigðinu. Þannig að munurinn er ekki nema sex prósent. Það eru sláandi niðurstöður,“segir hann. Niðurstöðurnar séu töluvert betri en vísindamenn hafi þorað að vona vegna Delta.

Aðspurður segir Björn leitina enn standa yfir að hinu rétta mótefnasvari Covid-19, sem þá getur nýst til að breyta bóluefnum með litlum fyrirvara eins og gert er með flensusprautu ár hvert.

Lyklakippa en ekki lykill

„Það er hinn heilagi kaleikur í þessu,“segir Björn. Leitin hafi staðið í langan tíma en þetta sé meðal annars rannsakað, á ónæemisfraeðideild Landspítalans, í þeim sem smitast hafa af veirunni.

• „Svo eru stórar rannsóknir í gangi núna á bólusettum til að bera saman þessa þætti. Það er að segja: Eru einhver ákveðin mörk eða tegund ónæmissvars sem segir til um það hversu mikla vernd þú hefur gegn sjúkdómnum, ef þú lendir í smiti?“útskýrir Björn. – Innskot: Hvaða rannsóknir?
  

  ---

„Það er byrjuð að detta inn ein og ein lítil grein, þar sem það eru byrjaðar að koma fram vísbendingar um eitthvað af þessu, þannig að við vitum í dag að það eru ákveðnar tegundir af mótefnum í blóði fólks, svokölluð hlutleysandi mótefni eða „neutralising antibodies“sem þeir eru farnir að kalla á enskunni „neauts“, sem skipta máli,“segir Björn.

Þetta hafi verið vitað í meira en ár. „Og við erum hægt og rólega að læra meira um hver af þeim eru mikilvægust. Þannig að mótefni og mótefni eru ekki það sama.“

Björn útskýrir að svo séu til mismunandi tegundir af mótefnum í blóðinu. „Þú getur verið með frumsvarið, ónaemissvarið, sem er alltaf af svokallaðri IGM-gerð, en svo þegar það kemur minni, og þess vegna er svo mikilvaegt að bólusetja, og sérstaklega í endurbólusetningunni, þá erum við að styðja við að það verði langvarandi minni í ónaemiskerfinu. Þá breyta þessi mótefni sér, þannig að við förum að fá svokallaða IGGgerð eða IGA-gerð.“

Björn segir IGG-tegund mótefnis vera í blóðinu og almennt í líkamanum. „Á meðan IGA er meira á yfirborði slímhúðarinnar eins og í öndunarveginum. Og þú getur verið með svo mismunandi mótefni sem beinast gegn mismunandi svipgerð veirunnar, út af því að hún er með svo mörg andlit. Mótefnin kannski þekkja bara hluta af nefinu á meðan annað þekkir bara eyrun og svo framvegis,“útskýrir Björn.

„Og það sem menn eru að reyna að kortleggja er hvaða tegund af mótefni og hvaða undirflokkar og sértaeka mótefni skipta máli eða er það eitthvert hlutfall þarna á milli? Það eru menn að reyna að sortera og við erum farin að fá meiri svör þar.“

Björn segir þetta ekki einu spurninguna. „Er það þá ákveðið magn af þessum tilteknu mótefnum sem skiptir máli og er það samanlagt magn allra þessara mismunandi mótefna? Vegna þess að ónaemiskerfið er svo klárt að það býr til margar tegundir af mótefnum þegar við erum bólusett og þegar við erum sýkt. Þannig að það er ekki bara einhver ein tegund. Við þessu erum við að reyna að fá svör,“segir Björn. Það séu ekki komin afgerandi svör við þessum spurningum en myndin skýrist þó haegt og rólega.

„Við vitum það samt að þeim sem eru lágir á þessum skala virðist vera haettara við að fá sýkingu en þeim sem eru með mikið magn. Við vitum ekki nákvaemlega hvar mörkin eru. Það er vandinn.“

Aðspurður hvort svörin við þessu verði lykillinn að lausninni segir Björn:

„Sigurinn gegn Covid er heil lyklakippa, ekki einhver einn lykill.“Hann bendir á gríðarlegan árangur af bólusetningum hér á landi. „Við sjáum það í því hvernig fjöldi dauðsfalla hefur minnkað og spítalainnlögnum þótt búið sé að opna svona mikið. Við sjáum það líka hérna heima, við erum að fá fjölgun í sýkingum, að það er fólk sem er veikt en er ekki jafn lasið og það var áður. Það sýna þessar rannsóknir.“

T-frumurnar skipta líka máli

Björn býðst svo til að flaekja málið enn meira með T-frumum sem hafa verið hans rannsóknarefni alla tíð. Svar T-frumnanna gegn smiti sé frumubundna svar ónaemiskerfisins. Það er jafn mikilvaegt og mótefnasvarið að sögn Björns. „Fréttaflutningurinn hefur fyrst og fremst varðað mótefnasvörin en við vitum að T-frumusvarið skiptir jafn miklu máli og þessi tvö svör þurfa að tala saman.“

Björn segir kostinn við bóluefnin þann að þau leiði til mjög öflugs svars á báðum vígstöðvum. Ekki bara mótefnasvars heldur líka Tfrumusvarsins. „Það sem er nýjast í þessu er þessi styrkleiki í frumubundna svarinu, T-frumunum,“útskýrir Björn.

Hvenær lýkur þessu?

„Lærifaðir minn, Anthony Fauci, er búinn að vera að vara heimsbyggðina í rúm tuttugu ár við haettunni af mismunandi sýklaafbrigðum sem eru á ferðinni, baeði nýjum afbrigðum eins og við erum að sjá í þessum faraldri og fjölónaemum bakteríum sem eru haegt og rólega að breiðast út og valda gríðarlegum vanda,“segir Björn. Það sem Fauci varaði við hafi því miður raungerst í Covid.

„Ég held að við séum bara að upplifa núna breyttan heim og þurfum að hafa varann á og hegða okkur aðeins öðruvísi og af meiri skynsemi, passa almennt upp á sóttvarnir alls staðar, í fjölmenni sérstaklega og lokuðum rýmum. Þetta þurfum við að tileinka okkur.“

Björn segir góðu fréttirnar þaer að vísindin hafi enn og aftur sannað gildi sitt með þróun bóluefnanna og samstarfi vísindamanna um heim allan. „Við erum að ganga í gegnum algjörlega nýjan heim af virkni bóluefna og notkun bóluefna. Ekki bara sýklum heldur líka öðrum sjúkdómum. Þessar framfarir munu hjálpa okkur í baráttunni gegn krabbameini, sjálfsofnaemissjúkdómum, ofnaemissjúkdómum og ýmsu öðru. Þannig að það er það sem er að raungerast núna frammi fyrir augum okkar, sem er algjörlega stórkostlegt.“

En lykillinn er kannski þessi, segir Björn: „Fólk á að njóta þess að vera fullbólusett en við megum ekki gleyma því samt að þó að vörnin sé núna 88 prósent gegn Delta-af brigðinu, hjá fullbólusettum gegn því að fá alvarlegan sjúkdóm, þá þýðir það að það eru 12 af hverjum 100 sem fá sjúkdóminn. Það eru þá 120 af hverjum 1.000, þannig að þetta er ekki lítil tala. En þetta er samt verulega góður árangur og miðað við önnur bóluefni.“